Het stadhuis aan de Grote Markt is uw startpunt. In de Tweede Wereldoorlog is de Grote Markt zwaar beschadigd door bombardementen. Dit ziet u vandaag de dag terug aan de noordzijde (V&D) en de oostzijde (Groninger forum) van het plein. Het stadhuis behoort echter tot de gebouwen die de bombardementen hebben overleefd, evenals de zuidzijde van de markt en de Martinikerk. (Afbeelding: Grote Markt 1920. De Paardenkeuring, Otto Eerelman).
Verstopt tussen de nieuwbouw ligt het Goudkantoor. Ook dit gebied is zwaar beschadigd tijdens de Tweede Wereldoorlog. Waar het Goudkantoor vroeger onderdeel was van een huizenblok, staat het er nu toch wat eenzaam bij. De naam van het pand doet al vermoeden naar de vroegere functie; namelijk het keuren van goud (1814-1887). Voor deze periode zat de gemeentelijke ontvanger der belastingen hier gevestigd, die ook verantwoordelijk is voor de bouw van dit pand in het jaar 1635.
Het Calmershuis is één van de oudste stenen huizen van de stad, gebouwd rond 1250. Het dankt zijn naam aan de eerst bekende bewoner van het huis: burgemeester Barolt Calmar. Door de eeuwen heen hebben vele vooraanstaande families het huis bewoond. In 1920 werd het pand verkocht aan uitgeverij Wolters. Nadat de uitgeverij was verhuisd stond het pand enige jaren leeg totdat een krakersbeweging het pand opeiste. Zij hielden het vele jaren in handen tot in 1990 werd besloten om het pand te ontruimen. Er moest namelijk plaats worden gemaakt voor de nieuwe centrale bibliotheek (die thans om het Calmershuis heen is gebouwd). Maar de krakers waren niet van plan om het pand zonder slag of stoot af te staan. De straat deed hier enkele dagen denken aan een slagveld waarop de ME streed tegen de krakers.
Al sinds 1614 kent Groningen een Universiteit; namelijk de Rijksuniversiteit Groningen. Het is daarmee de op één na oudste nog bestaande Universiteit van Nederland. Het Academiegebouw behelst het hoofdgebouw van de Rijksuniversiteit. Maar waarom heeft juist deze Universiteit ‘Rijks’ in haar naam staan?
Hiervoor gaan wij terug naar het begin van de 19de eeuw, toen Koning Willem I het land bestuurde. Koning Willem I stelde destijds een aantal Universiteiten in als Rijksuniversiteiten. Zij waren openbare Universiteiten en werden bekostigd als zowel bestuurd door de Rijksoverheid. Naast de Universiteit van Groningen werden ook de Universiteiten van Utrecht en Leiden Rijksuniversiteiten (met nog een aantal Universiteiten in Vlaanderen). Maar met de Wet op het wetenschappelijk onderwijs van 1960 werden voortaan alle openbare Universiteiten door het Rijk bekostigd en verviel het onderscheid tussen Rijks- en niet Rijksuniversiteiten. Destijds heeft alleen de Universiteit van Groningen ervoor gekozen om ‘Rijks’ in haar naam te behouden, wat tot op de dag van vandaag de naam siert.
De Harmonie is opgericht als cultuur complex door één van de oudste verenigingen van het noorden. Nadat de gemeente het gebouw bijna had gesloopt is het sinds 1980 in handen van de Rijksuniversiteit Groningen.
Tevoren van het gebouw ziet u een standbeeld van Aletta Jacobs. Zij staat voor velen bekend als de eerste Nederlandse vrouw die werd toegelaten aan een Universiteit. Echter komt deze titel haar niet toe, Anna Maria van Schurman was haar enkele eeuwen voor. Maar niet getreurd, Aletta Jacobs was wel de eerste Nederlandse studente die succesvol een universitaire studie afrondde.
Aan het uiteinde van de Hoge en Lage der A ligt de Noorderhaven. Deze haven is uniek in Nederland omdat het de laatste vrijhaven van het land betreft. Een vrijhaven houdt in dat men schepen vrij kan afmeren zolang er plek is. Onder het mom van ‘opgestaan plaats vergaan’ kan dit frictie geven. Zo kan het voorkomen dat een schip voor onderhoud naar de werf moet en bij terugkomst een ander schip dezelfde plek heeft opgeëist, pech gehad dus!
Hier aangekomen aanschouwt u één van de mooiste plekken van de stad: de Hoge en Lage der A. De Hoge en Lage der A verwijzen naar de namen van de straten die parallel aan het water liggen. De Hoge der A is de straat waar u nu overheen loopt, de Lage der A ligt aan de overzijde. Dit stuk van de gracht vormt met de vele pakhuizen de oudste haven van de stad. Tot 1877 was deze haven voorzien van een open verbinding met de Waddenzee. Dit houdt in dat de getijdenwerking van de zee hier merkbaar was. Het verhaal gaat dat men bij vloed loste aan de Hoge der A (hoog water) en bij eb loste aan de Lage der A (laag water). Hedendaags is het hoogteverschil van de kades echter lastig terug te zien door het gebruik van (zwaar) gemotoriseerd verkeer.
De Der Aa-kerk is het tweede middeleeuwse kerkgebouw van Groningen. Deze kerk begon aan populariteit te winnen toen de stad zich in de 13de eeuw had opgesplitst in twee kernen/wijken. De Oostelijke kern was aanhanger van de toenmalige Sint-Walburgkerk (nu Martinikerk) en was op het bestuur en de landbouw gericht. De andere kern lag rond de Der Aa-kerk en huisvestte voornamelijk vissers en handelaren. De kerk is gedurende al deze jaren verbouwd en uitgebreid. Maar niet zonder slag of stoot: de toren van de Aa-kerk werd tweemaal verwoest! In 1671 stortte hij in na een brand en in 1710 stortte de toren spontaan in. De toren die na deze laatste verwoesting is herbouwd heeft het tot op de dag van vandaag overleeft.
Hier ziet u de kerk gebouwd voor de Lutherse gemeenschap van Groningen. Het Lutheranisme is één van de grotere protestantse stromingen, zij vond voornamelijk aanhang in het huidige Duitsland. In Nederland heerste echter het Calvinisme en daarmee was het Lutheranisme net zoals ieder ander geloof in Nederland niet legaal, maar werd het gedoogd. Lange tijd werd het de Lutheranen verboden om hun geloof openlijk of zelfs in een schuilkerk te beoefenen. Hier kwam verandering in tijdens het Gronings ontzet in 1672. Vele Duitse troepen waren namelijk verantwoordelijk voor de verdediging van de stad en de meesten van hen waren Lutheranen. Uit respect voor deze Duitse troepen besloot het stadsbestuur om een Lutherse kerk toe te staan. Het toelaten van die kerk impliceerde echter ook dat de Lutherse gemeenschap zelf verantwoordelijk werd voor de zorg van de eigen hulpbehoevenden. Het Juffer Margarethagasthuis, entree rechts van de kerk, is hier één van de antwoorden op.
Om dit en andere gasthuizen te betreden moet u de toegangspoort zien te situeren. Gasthuis is het Gronings voor hofje. Gasthuizen zijn door de geschiedenis heen gebouwd voor de opvang van ouderen, armen, zieken of geestelijken. Vandaag de dag hebben de meesten van hen een andere functie gekregen, denk hierbij aan sociale huur- of koopwoningen. Toch zijn er ook een aantal gasthuizen die nog steeds de idealen naleven van hun stichters. Zo kennen deze gasthuizen vaak nog een comité voor toelating tot het betreffende gasthuis.
Het Pelstergasthuis (of Heiligen Geestgasthuis) is het oudste en grootste gasthuis van Groningen, ook is het één van de oudste gasthuizen in Nederland. Al in de 12e eeuw is het gesticht door de Orde van de Heilige Geest Meesters, een middeleeuwse orde ter verzorging van armen, zieken en pelgrims. Hun embleem, een dubbel wit kruis op een zwart ovaal schild, is op meerdere plaatsen te zien. In de 16de eeuw veranderde de functie van het gasthuis en richtte de zorg zich in het vervolg nog uitsluitend op bejaarden. Tot op vandaag de dag heeft het deze functie behouden, er wonen nu zo’n 40 gepensioneerden.
Hier te midden van de C&A en de Zara treft u de markering van één van Gronings eerste stadspoorten: de Herepoort. De Herepoort was één van de belangrijkste toegangspoorten van de stad en was onderdeel van de stadsmuur die Groningen tezamen met de gracht omsloot. De straat die uw huidige straat kruist vormde deze gracht aan de zuidelijke zijde van de stad, zij werd het Zuiderdiep genoemd (diep is het Gronings voor gracht of kanaal). Rond het jaar 1550 werden nieuwe stadspoorten ten zuiden van de stad Groningen gebouwd. Bijhorend werden er ook nieuwe grachten gegraven. Groningen was aan het uitbreiden, het Zuiderdiep was voortaan een binnengracht. (Afbeelding: Groningen, 1575).
Op het plein waar u zich nu bevindt kwam de, in 1550 tot stand gekomen, nieuwe stadsgrens te liggen. Hier werd een nieuwe en daarmee tweede Herepoort gebouwd: de buiten Herepoort. Opvallend is dat bij het trekken van deze nieuwe grens geen stadsmuur maar een aardwal werd opgetrokken. Dit deed men omdat aardwallen beter bestand waren tegen de steeds populairder wordende kanonnen. In de 17de eeuw werd dit beleid van het vervangen van stadsmuren voor aardwallen, tezamen met een nieuwe stadsuitbreiding, ook toegepast op het noordelijke en oostelijke deel van de stad. (Afbeelding: Herepoort en Herebrug met stadswal, 1785).
De Sint-Jozefkathedraal vond haar oorsprong in 1887, het is een kerk voor de Rooms-Katholieke gemeenschap. U ziet dat de kerktoren een zeshoekige vorm heeft en dat iedere zijde is voorzien van een uurwerk. Dit is tamelijk uniek, wanneer u naar de kerktoren kijkt zult u altijd twee klokken zien. Iets wat bij een vierkante toren niet vanzelfsprekend is, alleen vanuit een bepaalde hoek zal dit mogelijk zijn. Echter, wanneer u in de juiste hoek voor de Sint-Jozef kerktoren staat, zult u in staat zijn om drie klokken tegelijkertijd te kunnen zien. Dit fenomeen lieerde men destijds aan de effecten van alcohol, waardoor de toren de bijnaam ‘dronkemanstoren’ heeft verkregen. Tip: ….
Om dit en andere gasthuizen te betreden moet u de toegangspoort zien te situeren. Gasthuis is het Gronings voor hofje. Gasthuizen zijn door de geschiedenis heen gebouwd voor de opvang van ouderen, armen, zieken of geestelijken. Vandaag de dag hebben de meesten van hen een andere functie gekregen, denk hierbij aan sociale huur- of koopwoningen. Toch zijn er ook een aantal gasthuizen die nog steeds de idealen naleven van hun stichters. Zo kennen deze gasthuizen vaak nog een comité voor toelating tot het betreffende gasthuis.
Het Sint Anthonygasthuis is in 1517 opgericht voor de armen en zieken. Het lag destijds aan de rand van de stad en dat was niet zonder reden; hier werden namelijk de pestlijders (mensen die de pest hadden) opgevangen. Daarnaast was het van 1589 tot 1844 in gebruik als dolhuis (gekkenhuis). Hier kwam ook een deel van de inkomsten van het gasthuis vandaan, Groningers kwamen op zondagen tegen betaling naar de dollen kijken.
Het Pepergasthuis kent zijn oorsprong in 1405. Het is gesticht voor Katholieke pelgrims die reisden naar de Martinikerk, in deze tijd zeer populair onder pelgrims, om een relikwie van Johannes de Doper te aanschouwen. Maar na de reductie van Groningen in 1594, waarbij de Spaanse Koning werd afgezet en Groningen zich aansloot bij de (protestantse) Republiek, werd er voor alle Katholieke instellingen waaronder het Pepergasthuis een nieuwe functie gezocht. Het Pepergasthuis werd zo een wooncomplex voor de oudere stadjers. Zij kregen tot hun dood niet alleen huisvesting, maar ook verzorging.
Eind 19de eeuw werd besloten dat de vestingwerken, onder meer de aardwallen ter verdediging van de stad, niet meer van de tijd waren. Zij werden dan ook gesloopt en daarmee kwam er plaats voor nieuwe projecten net buiten de binnenstad. Een van die projecten behelst de Stadsschouwburg (1883). De schouwburg is gebouwd in de Neorenaissancestijl en oogt als een cultuurtempel. De Neorenaissancestijl is een bouwstijl die eind 19de eeuw op kwam zetten. De stijl is een afgeleide van de renaissancebouwkunst en heeft veel Franse en Italiaanse kenmerken.
Dit verhaal begint met de Prinsen van Nassau die het Prinsenhof, het imposante gebouw dat aan deze tuin grenst, sinds eind 16de eeuw gebruikten als plaatselijke residentie. Voor hen is in 1626 de Prinsentuin aangelegd door stadhouder Willem Frederik en zijn vrouw Albertine Agnes. Als ode aan deze oprichters zijn in één van de vijf perken buxushagen aangeplant met de letters W en A (kunt u ze vinden?). Er moet overigens wel bij worden vermeld dat dit niet de tuin uit 1626 is, deze was aan het begin van de vorige eeuw niet meer dan een plein en is in de jaren 1930 in oorspronkelijke staat terug gebracht. De Prinsentuin is een renaissancetuin en volgens kenners één van de mooiste van Nederland.
In het midden van de tuin vindt u de Zonnewijzerpoort (1731) met de bijbehorende zonnewijzer erboven. Als het u lukt om de tijd van de wijzer af te lezen, zult u zien dat deze niet overeenkomt met de huidige tijd. Dat komt omdat ten tijde van de oprichting van deze zonnewijzer nog de oude plaatselijke tijd werd gehanteerd. Pas in 1909 hanteerden alle Nederlandse plaatsen dezelfde tijd, want toen werd bij wet bepaald dat de Amsterdamse tijd voor heel Nederland ging gelden. Nog later werd overgestapt op de Midden Europese tijd, die vandaag de dag nog steeds wordt gehanteerd.
Wanneer u de pittoreske Gardepoort bent gepasseerd ligt daar het Martinikerhof. Het Martinikerkhof was tot 1828 een kerkhof voor de rijke Groningers. Hedendaags straalt het echter de eigenschappen van een klein parkje uit. Aan de overzijde van het Martinikerkhof ziet u de Martinikerk met aan de achterzijde het Provinciehuis gelegen. Dit is niet altijd zo geweest, tot aan het begin van de 17de eeuw lag op de plek waar zich nu het Provinciehuis bevindt een tweede kerk. Deze kerk heette de Sint-Walburgkerk. Het verval van de Sint-Walburgkerk begon in het jaar 1594 toen Maurits van Oranje de stad veroverde op de Spanjaarden. Tijdens die belegering werd door de Spanjaarden de loden dakbedekking gebruikt voor de productie van kogels. De kerk is nooit hersteld en in 1627 werd het laatste restant gesloopt. (Afbeelding: De St. Walburgkerk te Groningen).
Lange tijd dacht men dat de Sint-Walburgkerk de oudste stenen kerk van Groningen was. Recent onderzoek heeft echter uitgewezen dat dit niet het geval is en dat de Martinikerk de oudste stenen kerk van Groningen is. Vanaf het jaar 800 stond op deze plek een houten parochiekerk, de Sint Maartenkerk. Deze kerk was al een keer door een tufstenen gebouw vervangen toen in de eerste helft van de 13e eeuw de bouw van de huidige Martinikerk begon. Door de eeuwen heen is de Martinikerk meerdere malen verbouwd. Dit verklaard ook waarom het achterstuk, ook wel kooromgang genoemd, zo verschilt van de rest van de kerk. Maar juist dit achterstuk herbergt nog een aantal prachtige muur- en gewelfschilderingen. Neem een kijkje en ervaar het zelf!
OPENINGSTIJDEN
In de volksmond wordt deze imposante kerktoren ook wel d’Olle Grieze genoemd. De toren heeft deze bijnaam te danken aan de huidige kleur van het verweerde Bentheimer zandsteen. Zoals zoveel andere kerktorens heeft ook de Martinitoren last gehad van blikseminslagen en is de toren meerdere keren herbouwd. Deze laatste herbouwing was echter niet het gevolg van natuurrampen maar van menselijk handelen. Groningen had in 1577 een belegering van de Spanjaarden doorstaan en onder grote vreugde (en waarschijnlijk grote consumptie van alcohol) werden er vreugdevuren op de Martinitoren ontstoken. Gevolg was een brand die het bovenste houten gedeelte van de toren volledig in as legde. Van de meer dan 100 meter hoge oorspronkelijke toren bleef er een hoogte van 69 meter bewaard. Hierop is enige jaren later de huidige top gebouwd zoals wij die nu kennen. De Martinitoren is echter nooit meer zo hoog geworden als zij is geweest en heeft thans een hoogte van 96,8 meter.
OPENINGSTIJDEN, VVV ticket
De Korenbeurs is uw startpunt. Dit markante gebouw dankt haar naam en voormalige functie (verhandelen van graan) aan de graanteelt die een rijke historie kent in Groningen. De huidige Korenbeurs werd in 1865 voltooid, toch was de grote graan revolutie pas zo’n 35 jaar later.
Chilisalpeter was de sleutel voor het succes in de graanteelt. De zware zeeklei die de provincie rijk is bracht in eerste instantie moeizame oogsten en lage opbrengsten. De introductie van chilisalpeter bracht hier verandering in. Het bemeste het land en zorgde binnen 20 jaar tijd voor een verdubbeling van de opbrengsten! Het ging de Groningse boeren voor de wind, zij noemden chilisalpeter al snel het ‘witte goud’.
Het Universiteitsmuseum beheert de collecties van de Rijksuniversiteit Groningen en stelt deze gratis tentoon. Neem vooral een kijkje op de bovenetage van het museum waar objecten van allerlei onderwijsdisciplines zijn te bezichtigen in oude houten vitrines. Openingstijden: di t/m zo 13-17 uur, met uitzondering van feestdagen. Bent hier voor openingstijd? Dan kunt u het museum na afloop van uw route alsnog bezoeken.
De Harmonie is opgericht als cultuur complex door één van de oudste verenigingen van het noorden. Nadat de gemeente het gebouw bijna had gesloopt is het sinds 1980 in handen van de Rijksuniversiteit Groningen.
Tevoren van het gebouw ziet u een standbeeld van Aletta Jacobs. Zij staat voor velen bekend als de eerste Nederlandse vrouw die werd toegelaten aan een Universiteit. Echter komt deze titel haar niet toe, Anna Maria van Schurman was haar enkele eeuwen voor. Maar niet getreurd, Aletta Jacobs was wel de eerste Nederlandse studente die succesvol een universitaire studie afrondde.
De Visserstraat dankt haar naam aan de vissers die hun ligplaats hadden aan de Aa (die u aan het eind van de straat zult passeren). Deze straat is in de route opgenomen omdat het meerdere gasthuizen kent.
Gasthuis is het Gronings voor hofje. Gasthuizen zijn door de geschiedenis heen gebouwd voor de opvang van ouderen, armen, zieken of geestelijken. Vandaag de dag hebben de meesten van hen een andere functie gekregen, denk hierbij aan sociale huur- of koopwoningen. Toch zijn er ook een aantal gasthuizen die nog steeds de idealen naleven van hun stichters. Zo kennen deze gasthuizen vaak nog een comité voor toelating tot het betreffende gasthuis. De gasthuizen in deze straat zijn helaas niet vrij toegankelijk, de gasthuizen die u verderop de route tegen zult komen wel.
Tot slot aan u de vraag hoeveel gasthuizen er in de Visserstraat zijn te vinden. Het antwoord kunt u vinden in de omschrijving van uw volgende bestemming. Hier wordt nog aan gewerkt!
Antwoord Visserstraat: 5.
Staat daar nou Zweinstein? Hier op de hoek van de Verlengde Visserstraat en de Westersingel ziet u een prachtig gebouw in Neo-Gotische stijl. Het is gebouwd rond 1900 voor het Geologisch instituut van de Rijksuniversiteit Groningen. Hedendaags zit het Noorderpoort college er gevestigd en zijn er meerdere vergaderzalen gesitueerd.
Om dit en andere gasthuizen (hofjes) te betreden moet u de toegangspoort zien te situeren.
Met de bouw van het Middengasthuis is in 1895 begonnen in opdracht van het Algemeen Diakengezelschap (Nederduits Hervormde Kerk). Het succes van het Middengasthuis in de Kleine Rozenstraat, die u later aan zult doen, leidde tot een tweede en groter Middengasthuis in de Grote Leliestraat. De naam Middengasthuis verwijst naar de voormalige bewoners die uit ‘fatsoenlijke, oppassende, maar minvermogende arbeiders en dienstboden’ bestonden.
Op het binnenterrein van het Pieternellagasthuis vindt u een borstbeeld van de stichter Ludewé Vink. Het gasthuis is vernoemd ter nagedachtenis aan haar twee overleden kinderen. Een zoon genaamd Pieter en een dochter genaamd Pieternella. Dit gasthuis had in het begin van haar bestaan zeer strenge toelatingseisen, waaronder een verbod op alcohol. Thans gelden deze toelatingseisen niet meer, niettemin is dit één van de gasthuizen waarbij er nog steeds een toelatingscomité is.
Het Sint Martinusgasthuis werd rond 1880 voltooid en was bestemd voor vrome Rooms-Katholieken. Dit gasthuis is evenals de laatste twee en komende drie gasthuizen gesitueerd in de Hortusbuurt (ook bekend onder de naam Binnenstad-Noord). De Hortusbuurt is daarmee één van de hofjesrijkste wijken van Nederland!
Verscholen tussen de imposante Universitaire gebouwen ligt het restant van wat vroeger de Hortustuin was. Deze tuin was een botanische tuin waarin de Rijksuniversiteit Groningen jarenlang wetenschappelijk onderzoek uitvoerde. Het ontstaan van de tuin dateert al uit 1626 door apotheker en amateur-botanicus Hendrick Munting, nog in dezelfde eeuw kwam het in handen van de Universiteit. In 1967 verhuisde de Universiteit de tuin naar wat nu de Hortus Botanicus te Haren is. Maar nog steeds herbergt de Hortustuin unieke planten!
Helaas is er al geruime tijd een strijd gaande tussen de Rijksuniversiteit Groningen en buurtbewoners. De Universiteit heeft namelijk meerdere plannen gehad voor het opdoeken en bebouwen van de Hortustuin, dit onder fel protest van de buurtbewoners die behoud van de tuin wensen. Het is te hopen dat plekken zoals de Hortustuin, hoe klein en vergeten ook, hun verhaal in de toekomst kunnen blijven vertellen en ons laten herinneren aan vroegere tijden.
Dit Middengasthuis aan de Kleine Rozenstraat is de voorganger van het Middengasthuis aan de Grote Leliestraat en gesticht in 1873. Dit gasthuis is eind jaren ’70 bedreigd met sloop, maar ook hier kwamen buurtbewoners in opstand en met succes: het Middengasthuis herbergt nu 18 sociale huurwoningen.
Maar niet alleen dit gasthuis is bedreigd met sloop. In de jaren ’60 had de Rijksuniversiteit Groningen plannen om de gehele Hortusbuurt te slopen, waarna de wijk Universitair terrein zou worden. Dit resulteerde wederom in hevig verzet van buurtbewoners en zoals u kan zien ook hier met succes.
Het Doopsgezind Gasthuis kent zijn oprichting in 1872. De naam Doopsgezind verwijst naar de Doopsgezinden, een protestantse aftakking van het christendom. Dit gasthuis is in principe voor de Doopsgezinden gebouwd en deze functie zou het hedendaags ook nog moeten vervullen. In principe houdt in dat men zich wel op een wachtlijst kan laten plaatsen, maar mensen met een Doopsgezinde achtergrond altijd voorrang zullen krijgen (ook al plaatsen zij de aanvraag veel later). In 2012 is hier een belangenverstrengeling om geweest. De uitspraak die hierop volgde is dat het verboden is om onderscheid te maken op basis van godsdienst en dus een ieder evenveel recht heeft op het wonen in dit toch prachtige gasthuis.
Zoals het Doopsgezinde Gasthuis voor de Doopsgezinden was, was het Remonstrantse Gasthuis voor de Remonstranten (ook een protestantse aftakking van het christendom). Dit gasthuis is voltooid in 1905 en wordt in de volksmond ook wel het Rozenhof genoemd, dit omdat er op de binnenplaats vele rozen gevonden kunnen worden. Opvallend is de watertoren die boven het hofje uitsteekt. Deze watertoren diende jarenlang het Academisch Ziekenhuis maar nadat deze functie verviel stond het zeer lang leeg. In 2013 is begonnen met de renovatie van de toren en thans kan het worden gehuurd voor evenementen.
De Hortusbuurt was de eerste grote stadsuitbreiding van Groningen. De eerste plannen voor deze stadsuitbreiding werden al gemaakt in het jaar 1608 en met de komst van een nieuwe wijk was er ook behoefte aan een ‘Nieuwe Kerk’. Van eind april tot begin oktober kunt u op zaterdagen tussen 13:00 en 17:00 de kerk bezichtigen. Van 28 augustus t/m 7 september is de kerk dagelijks te bezichtigen tussen deze tijdstippen.
Aan de rand van de Hortusbuurt ligt links van u de Ossenmarkt en rechts het Guyotplein. De Ossenmarkt is in zijn geheel bestraat en het Guyotplein staat dan ook bekend als de Beplante Ossenmarkt. Op het Guyotplein ziet u een monument staan ter ere van de Groninger predikant Henri Daniel Guyot. De heer Guyot was in 1790 oprichter van het eerste Nederlandse doveninstituut. Tijdens de onthulling van het monument werd onder meer het volgende gezegd:
Aanschouwt de zuil, hier opgerigt! (-)
Dit marmer eert den man, die ’t eerst aan Hollands strand
Rampzaâlgen zonder oor en tong geboren,
wêer levensvreugde schonk, eer’ God en Vaderland.
Aanschouwt de zuil, hier opgerigt! (-)
Dit marmer eert den man, die ’t eerst aan Hollands strand
Rampzaâlgen zonder oor en tong geboren,
wêer levensvreugde schonk, eer’ God en Vaderland.
Van het Doopsgezinde gasthuis naar de Doopsgezinde kerk. De Doopsgezinde leer is, zoals eerder vermeld, een stroming van het protestantisme. Deze stroming werd, evenals alle andere niet Calvijns protestantse geloven, ten tijde van de Republiek gedoogd. Dit in tegenstelling tot Europese buurtlanden waar velen werden vervolgd voor het geloven in een andere godsdienst dan de staatsgodsdienst. Maar strikt genomen was de doopsgezinde leer niet legaal in Nederland. Dit hield in dat het geloof niet openlijk beoefend mocht worden. Het gevolg was dat, wanneer toegestaan, niet Calvijnse kerken van buiten niet herkenbaar mochten zijn. Dit soort kerken worden ook wel schuilkerken genoemd, de Doopsgezinde kerk was ook zo’n schuilkerk. Thans valt dit terug te zien aan het feit dat de kerk niet direct aan de straat grenst en dat tot halverwege de negentiende eeuw er voor de kerk zelfs nog een ander gebouw stond.
Het Calmershuis is één van de oudste stenen huizen van de stad, gebouwd rond 1250. Het dankt zijn naam aan de eerst bekende bewoner van het huis: burgemeester Barolt Calmar. Door de eeuwen heen hebben vele vooraanstaande families het huis bewoond. In 1920 werd het pand verkocht aan uitgeverij Wolters. Nadat de uitgeverij was verhuisd stond het pand enige jaren leeg totdat een krakersbeweging het pand opeiste. Zij hielden het vele jaren in handen tot in 1990 werd besloten om het pand te ontruimen. Er moest namelijk plaats worden gemaakt voor de nieuwe centrale bibliotheek (die thans om het Calmershuis heen is gebouwd). Maar de krakers waren niet van plan om het pand zonder slag of stoot af te staan. De straat deed hier enkele dagen denken aan een slagveld waarop de ME streed tegen de krakers.
Het Burgerweeshuis was een gasthuis voor weeskinderen van goede komaf. In 1599 werden de eerste weesmeesters aangesteld en het weeshuis zou tot 1956 blijven bestaan!
In de jaren ’90 werden er plannen gepresenteerd die het Burgerweeshuis moesten omtoveren tot seniorenwoningen. Hierbij werden de 19e-eeuwse noordelijke en westelijke vleugel gesloopt. Op die plaats is nu nieuwbouw te vinden, dit in groot contrast met de stijl van de vroegere bebouwing.
Het Pelstergasthuis (of Heiligen Geestgasthuis) is het oudste en grootste gasthuis van Groningen, ook is het één van de oudste gasthuizen in Nederland. Al in de 12e eeuw is het gesticht door de Orde van de Heilige Geest Meesters, een middeleeuwse orde ter verzorging van armen, zieken en pelgrims. Hun embleem, een dubbel wit kruis op een zwart ovaal schild, is op meerdere plaatsen te zien. In de 16de eeuw veranderde de functie van het gasthuis en richtte de zorg zich in het vervolg nog uitsluitend op bejaarden. Tot op vandaag de dag heeft het deze functie behouden, er wonen nu zo’n 40 gepensioneerden.
Hier ziet u de kerk gebouwd voor de Lutherse gemeenschap van Groningen. Het Lutheranisme is één van de grotere protestantse stromingen, zij vond voornamelijk aanhang in het huidige Duitsland. In Nederland heerste echter het Calvinisme en daarmee was het Lutheranisme net zoals ieder ander geloof in Nederland niet legaal, maar werd het gedoogd. Lange tijd werd het de Lutheranen verboden om hun geloof openlijk of zelfs in een schuilkerk te beoefenen. Hier kwam verandering in tijdens het Gronings ontzet in 1672. Vele Duitse troepen waren namelijk verantwoordelijk voor de verdediging van de stad en de meesten van hen waren Lutheranen. Uit respect voor deze Duitse troepen besloot het stadsbestuur om een Lutherse kerk toe te staan. Het toelaten van die kerk impliceerde echter ook dat de Lutherse gemeenschap zelf verantwoordelijk werd voor de zorg van de eigen hulpbehoevenden. Het Juffer Margarethagasthuis, entree rechts van de kerk, is hier één van de antwoorden op.
Het stadhuis aan de Grote Markt is uw startpunt. In de Tweede Wereldoorlog is de Grote Markt zwaar beschadigd door bombardementen. Dit ziet u vandaag de dag terug aan de noordzijde (V&D) en de oostzijde (Groninger forum) van het plein. Het stadhuis behoort echter tot de gebouwen die de bombardementen hebben overleefd, evenals de zuidzijde van de markt en de Martinikerk. (Afbeelding: Grote Markt 1920. De Paardenkeuring, Otto Eerelman).
Verstopt tussen de nieuwbouw ligt het Goudkantoor. Ook dit gebied is zwaar beschadigd tijdens de Tweede Wereldoorlog. Waar het Goudkantoor vroeger onderdeel was van een huizenblok, staat het er nu toch wat eenzaam bij. De naam van het pand doet al vermoeden naar de vroegere functie; namelijk het keuren van goud (1814-1887). Voor deze periode zat de gemeentelijke ontvanger der belastingen hier gevestigd, die ook verantwoordelijk is voor de bouw van dit pand in het jaar 1635.
Het Calmershuis is één van de oudste stenen huizen van de stad, gebouwd rond 1250. Het dankt zijn naam aan de eerst bekende bewoner van het huis: burgemeester Barolt Calmar. Door de eeuwen heen hebben vele vooraanstaande families het huis bewoond. In 1920 werd het pand verkocht aan uitgeverij Wolters. Nadat de uitgeverij was verhuisd stond het pand enige jaren leeg totdat een krakersbeweging het pand opeiste. Zij hielden het vele jaren in handen tot in 1990 werd besloten om het pand te ontruimen. Er moest namelijk plaats worden gemaakt voor de nieuwe centrale bibliotheek (die thans om het Calmershuis heen is gebouwd). Maar de krakers waren niet van plan om het pand zonder slag of stoot af te staan. De straat deed hier enkele dagen denken aan een slagveld waarop de ME streed tegen de krakers.
Al sinds 1614 kent Groningen een Universiteit; namelijk de Rijksuniversiteit Groningen. Het is daarmee de op één na oudste nog bestaande Universiteit van Nederland. Het Academiegebouw behelst het hoofdgebouw van de Rijksuniversiteit. Maar waarom heeft juist deze Universiteit ‘Rijks’ in haar naam staan?
Hiervoor gaan wij terug naar het begin van de 19de eeuw, toen Koning Willem I het land bestuurde. Koning Willem I stelde destijds een aantal Universiteiten in als Rijksuniversiteiten. Zij waren openbare Universiteiten en werden bekostigd als zowel bestuurd door de Rijksoverheid. Naast de Universiteit van Groningen werden ook de Universiteiten van Utrecht en Leiden Rijksuniversiteiten (met nog een aantal Universiteiten in Vlaanderen). Maar met de Wet op het wetenschappelijk onderwijs van 1960 werden voortaan alle openbare Universiteiten door het Rijk bekostigd en verviel het onderscheid tussen Rijks- en niet Rijksuniversiteiten. Destijds heeft alleen de Universiteit van Groningen ervoor gekozen om ‘Rijks’ in haar naam te behouden, wat tot op de dag van vandaag de naam siert.
De Harmonie is opgericht als cultuur complex door één van de oudste verenigingen van het noorden. Nadat de gemeente het gebouw bijna had gesloopt is het sinds 1980 in handen van de Rijksuniversiteit Groningen.
Tevoren van het gebouw ziet u een standbeeld van Aletta Jacobs. Zij staat voor velen bekend als de eerste Nederlandse vrouw die werd toegelaten aan een Universiteit. Echter komt deze titel haar niet toe, Anna Maria van Schurman was haar enkele eeuwen voor. Maar niet getreurd, Aletta Jacobs was wel de eerste Nederlandse studente die succesvol een universitaire studie afrondde.
Aan het uiteinde van de Hoge en Lage der A ligt de Noorderhaven. Deze haven is uniek in Nederland omdat het de laatste vrijhaven van het land betreft. Een vrijhaven houdt in dat men schepen vrij kan afmeren zolang er plek is. Onder het mom van ‘opgestaan plaats vergaan’ kan dit frictie geven. Zo kan het voorkomen dat een schip voor onderhoud naar de werf moet en bij terugkomst een ander schip dezelfde plek heeft opgeëist, pech gehad dus!
Hier aangekomen aanschouwt u één van de mooiste plekken van de stad: de Hoge en Lage der A. De Hoge en Lage der A verwijzen naar de namen van de straten die parallel aan het water liggen. De Hoge der A is de straat waar u nu overheen loopt, de Lage der A ligt aan de overzijde. Dit stuk van de gracht vormt met de vele pakhuizen de oudste haven van de stad. Tot 1877 was deze haven voorzien van een open verbinding met de Waddenzee. Dit houdt in dat de getijdenwerking van de zee hier merkbaar was. Het verhaal gaat dat men bij vloed loste aan de Hoge der A (hoog water) en bij eb loste aan de Lage der A (laag water). Hedendaags is het hoogteverschil van de kades echter lastig terug te zien door het gebruik van (zwaar) gemotoriseerd verkeer.
De Der Aa-kerk is het tweede middeleeuwse kerkgebouw van Groningen. Deze kerk begon aan populariteit te winnen toen de stad zich in de 13de eeuw had opgesplitst in twee kernen/wijken. De Oostelijke kern was aanhanger van de toenmalige Sint-Walburgkerk (nu Martinikerk) en was op het bestuur en de landbouw gericht. De andere kern lag rond de Der Aa-kerk en huisvestte voornamelijk vissers en handelaren. De kerk is gedurende al deze jaren verbouwd en uitgebreid. Maar niet zonder slag of stoot: de toren van de Aa-kerk werd tweemaal verwoest! In 1671 stortte hij in na een brand en in 1710 stortte de toren spontaan in. De toren die na deze laatste verwoesting is herbouwd heeft het tot op de dag van vandaag overleeft.
Hier ziet u de kerk gebouwd voor de Lutherse gemeenschap van Groningen. Het Lutheranisme is één van de grotere protestantse stromingen, zij vond voornamelijk aanhang in het huidige Duitsland. In Nederland heerste echter het Calvinisme en daarmee was het Lutheranisme net zoals ieder ander geloof in Nederland niet legaal, maar werd het gedoogd. Lange tijd werd het de Lutheranen verboden om hun geloof openlijk of zelfs in een schuilkerk te beoefenen. Hier kwam verandering in tijdens het Gronings ontzet in 1672. Vele Duitse troepen waren namelijk verantwoordelijk voor de verdediging van de stad en de meesten van hen waren Lutheranen. Uit respect voor deze Duitse troepen besloot het stadsbestuur om een Lutherse kerk toe te staan. Het toelaten van die kerk impliceerde echter ook dat de Lutherse gemeenschap zelf verantwoordelijk werd voor de zorg van de eigen hulpbehoevenden. Het Juffer Margarethagasthuis, entree rechts van de kerk, is hier één van de antwoorden op.
Om dit en andere gasthuizen te betreden moet u de toegangspoort zien te situeren. Gasthuis is het Gronings voor hofje. Gasthuizen zijn door de geschiedenis heen gebouwd voor de opvang van ouderen, armen, zieken of geestelijken. Vandaag de dag hebben de meesten van hen een andere functie gekregen, denk hierbij aan sociale huur- of koopwoningen. Toch zijn er ook een aantal gasthuizen die nog steeds de idealen naleven van hun stichters. Zo kennen deze gasthuizen vaak nog een comité voor toelating tot het betreffende gasthuis.
Het Pelstergasthuis (of Heiligen Geestgasthuis) is het oudste en grootste gasthuis van Groningen, ook is het één van de oudste gasthuizen in Nederland. Al in de 12e eeuw is het gesticht door de Orde van de Heilige Geest Meesters, een middeleeuwse orde ter verzorging van armen, zieken en pelgrims. Hun embleem, een dubbel wit kruis op een zwart ovaal schild, is op meerdere plaatsen te zien. In de 16de eeuw veranderde de functie van het gasthuis en richtte de zorg zich in het vervolg nog uitsluitend op bejaarden. Tot op vandaag de dag heeft het deze functie behouden, er wonen nu zo’n 40 gepensioneerden.
Hier te midden van de C&A en de Zara treft u de markering van één van Gronings eerste stadspoorten: de Herepoort. De Herepoort was één van de belangrijkste toegangspoorten van de stad en was onderdeel van de stadsmuur die Groningen tezamen met de gracht omsloot. De straat die uw huidige straat kruist vormde deze gracht aan de zuidelijke zijde van de stad, zij werd het Zuiderdiep genoemd (diep is het Gronings voor gracht of kanaal). Rond het jaar 1550 werden nieuwe stadspoorten ten zuiden van de stad Groningen gebouwd. Bijhorend werden er ook nieuwe grachten gegraven. Groningen was aan het uitbreiden, het Zuiderdiep was voortaan een binnengracht. (Afbeelding: Groningen, 1575).
Op het plein waar u zich nu bevindt kwam de, in 1550 tot stand gekomen, nieuwe stadsgrens te liggen. Hier werd een nieuwe en daarmee tweede Herepoort gebouwd: de buiten Herepoort. Opvallend is dat bij het trekken van deze nieuwe grens geen stadsmuur maar een aardwal werd opgetrokken. Dit deed men omdat aardwallen beter bestand waren tegen de steeds populairder wordende kanonnen. In de 17de eeuw werd dit beleid van het vervangen van stadsmuren voor aardwallen, tezamen met een nieuwe stadsuitbreiding, ook toegepast op het noordelijke en oostelijke deel van de stad. (Afbeelding: Herepoort en Herebrug met stadswal, 1785).
De Sint-Jozefkathedraal vond haar oorsprong in 1887, het is een kerk voor de Rooms-Katholieke gemeenschap. U ziet dat de kerktoren een zeshoekige vorm heeft en dat iedere zijde is voorzien van een uurwerk. Dit is tamelijk uniek, wanneer u naar de kerktoren kijkt zult u altijd twee klokken zien. Iets wat bij een vierkante toren niet vanzelfsprekend is, alleen vanuit een bepaalde hoek zal dit mogelijk zijn. Echter, wanneer u in de juiste hoek voor de Sint-Jozef kerktoren staat, zult u in staat zijn om drie klokken tegelijkertijd te kunnen zien. Dit fenomeen lieerde men destijds aan de effecten van alcohol, waardoor de toren de bijnaam ‘dronkemanstoren’ heeft verkregen. Tip: ….
Om dit en andere gasthuizen te betreden moet u de toegangspoort zien te situeren. Gasthuis is het Gronings voor hofje. Gasthuizen zijn door de geschiedenis heen gebouwd voor de opvang van ouderen, armen, zieken of geestelijken. Vandaag de dag hebben de meesten van hen een andere functie gekregen, denk hierbij aan sociale huur- of koopwoningen. Toch zijn er ook een aantal gasthuizen die nog steeds de idealen naleven van hun stichters. Zo kennen deze gasthuizen vaak nog een comité voor toelating tot het betreffende gasthuis.
Het Sint Anthonygasthuis is in 1517 opgericht voor de armen en zieken. Het lag destijds aan de rand van de stad en dat was niet zonder reden; hier werden namelijk de pestlijders (mensen die de pest hadden) opgevangen. Daarnaast was het van 1589 tot 1844 in gebruik als dolhuis (gekkenhuis). Hier kwam ook een deel van de inkomsten van het gasthuis vandaan, Groningers kwamen op zondagen tegen betaling naar de dollen kijken.
Het Pepergasthuis kent zijn oorsprong in 1405. Het is gesticht voor Katholieke pelgrims die reisden naar de Martinikerk, in deze tijd zeer populair onder pelgrims, om een relikwie van Johannes de Doper te aanschouwen. Maar na de reductie van Groningen in 1594, waarbij de Spaanse Koning werd afgezet en Groningen zich aansloot bij de (protestantse) Republiek, werd er voor alle Katholieke instellingen waaronder het Pepergasthuis een nieuwe functie gezocht. Het Pepergasthuis werd zo een wooncomplex voor de oudere stadjers. Zij kregen tot hun dood niet alleen huisvesting, maar ook verzorging.
Eind 19de eeuw werd besloten dat de vestingwerken, onder meer de aardwallen ter verdediging van de stad, niet meer van de tijd waren. Zij werden dan ook gesloopt en daarmee kwam er plaats voor nieuwe projecten net buiten de binnenstad. Een van die projecten behelst de Stadsschouwburg (1883). De schouwburg is gebouwd in de Neorenaissancestijl en oogt als een cultuurtempel. De Neorenaissancestijl is een bouwstijl die eind 19de eeuw op kwam zetten. De stijl is een afgeleide van de renaissancebouwkunst en heeft veel Franse en Italiaanse kenmerken.
Dit verhaal begint met de Prinsen van Nassau die het Prinsenhof, het imposante gebouw dat aan deze tuin grenst, sinds eind 16de eeuw gebruikten als plaatselijke residentie. Voor hen is in 1626 de Prinsentuin aangelegd door stadhouder Willem Frederik en zijn vrouw Albertine Agnes. Als ode aan deze oprichters zijn in één van de vijf perken buxushagen aangeplant met de letters W en A (kunt u ze vinden?). Er moet overigens wel bij worden vermeld dat dit niet de tuin uit 1626 is, deze was aan het begin van de vorige eeuw niet meer dan een plein en is in de jaren 1930 in oorspronkelijke staat terug gebracht. De Prinsentuin is een renaissancetuin en volgens kenners één van de mooiste van Nederland.
In het midden van de tuin vindt u de Zonnewijzerpoort (1731) met de bijbehorende zonnewijzer erboven. Als het u lukt om de tijd van de wijzer af te lezen, zult u zien dat deze niet overeenkomt met de huidige tijd. Dat komt omdat ten tijde van de oprichting van deze zonnewijzer nog de oude plaatselijke tijd werd gehanteerd. Pas in 1909 hanteerden alle Nederlandse plaatsen dezelfde tijd, want toen werd bij wet bepaald dat de Amsterdamse tijd voor heel Nederland ging gelden. Nog later werd overgestapt op de Midden Europese tijd, die vandaag de dag nog steeds wordt gehanteerd.
Wanneer u de pittoreske Gardepoort bent gepasseerd ligt daar het Martinikerhof. Het Martinikerkhof was tot 1828 een kerkhof voor de rijke Groningers. Hedendaags straalt het echter de eigenschappen van een klein parkje uit. Aan de overzijde van het Martinikerkhof ziet u de Martinikerk met aan de achterzijde het Provinciehuis gelegen. Dit is niet altijd zo geweest, tot aan het begin van de 17de eeuw lag op de plek waar zich nu het Provinciehuis bevindt een tweede kerk. Deze kerk heette de Sint-Walburgkerk. Het verval van de Sint-Walburgkerk begon in het jaar 1594 toen Maurits van Oranje de stad veroverde op de Spanjaarden. Tijdens die belegering werd door de Spanjaarden de loden dakbedekking gebruikt voor de productie van kogels. De kerk is nooit hersteld en in 1627 werd het laatste restant gesloopt. (Afbeelding: De St. Walburgkerk te Groningen).
Lange tijd dacht men dat de Sint-Walburgkerk de oudste stenen kerk van Groningen was. Recent onderzoek heeft echter uitgewezen dat dit niet het geval is en dat de Martinikerk de oudste stenen kerk van Groningen is. Vanaf het jaar 800 stond op deze plek een houten parochiekerk, de Sint Maartenkerk. Deze kerk was al een keer door een tufstenen gebouw vervangen toen in de eerste helft van de 13e eeuw de bouw van de huidige Martinikerk begon. Door de eeuwen heen is de Martinikerk meerdere malen verbouwd. Dit verklaard ook waarom het achterstuk, ook wel kooromgang genoemd, zo verschilt van de rest van de kerk. Maar juist dit achterstuk herbergt nog een aantal prachtige muur- en gewelfschilderingen. Neem een kijkje en ervaar het zelf!
OPENINGSTIJDEN
In de volksmond wordt deze imposante kerktoren ook wel d’Olle Grieze genoemd. De toren heeft deze bijnaam te danken aan de huidige kleur van het verweerde Bentheimer zandsteen. Zoals zoveel andere kerktorens heeft ook de Martinitoren last gehad van blikseminslagen en is de toren meerdere keren herbouwd. Deze laatste herbouwing was echter niet het gevolg van natuurrampen maar van menselijk handelen. Groningen had in 1577 een belegering van de Spanjaarden doorstaan en onder grote vreugde (en waarschijnlijk grote consumptie van alcohol) werden er vreugdevuren op de Martinitoren ontstoken. Gevolg was een brand die het bovenste houten gedeelte van de toren volledig in as legde. Van de meer dan 100 meter hoge oorspronkelijke toren bleef er een hoogte van 69 meter bewaard. Hierop is enige jaren later de huidige top gebouwd zoals wij die nu kennen. De Martinitoren is echter nooit meer zo hoog geworden als zij is geweest en heeft thans een hoogte van 96,8 meter.
OPENINGSTIJDEN, VVV ticket
Het stadhuis aan de Grote Markt is uw startpunt. In de Tweede Wereldoorlog is de Grote Markt zwaar beschadigd door bombardementen. Dit ziet u vandaag de dag terug aan de noordzijde (V&D) en de oostzijde (Groninger forum) van het plein. Het stadhuis behoort echter tot de gebouwen die de bombardementen hebben overleefd, evenals de zuidzijde van de markt en de Martinikerk. (Afbeelding: Grote Markt 1920. De Paardenkeuring, Otto Eerelman).
Verstopt tussen de nieuwbouw ligt het Goudkantoor. Ook dit gebied is zwaar beschadigd tijdens de Tweede Wereldoorlog. Waar het Goudkantoor vroeger onderdeel was van een huizenblok, staat het er nu toch wat eenzaam bij. De naam van het pand doet al vermoeden naar de vroegere functie; namelijk het keuren van goud (1814-1887). Voor deze periode zat de gemeentelijke ontvanger der belastingen hier gevestigd, die ook verantwoordelijk is voor de bouw van dit pand in het jaar 1635.
Het Calmershuis is één van de oudste stenen huizen van de stad, gebouwd rond 1250. Het dankt zijn naam aan de eerst bekende bewoner van het huis: burgemeester Barolt Calmar. Door de eeuwen heen hebben vele vooraanstaande families het huis bewoond. In 1920 werd het pand verkocht aan uitgeverij Wolters. Nadat de uitgeverij was verhuisd stond het pand enige jaren leeg totdat een krakersbeweging het pand opeiste. Zij hielden het vele jaren in handen tot in 1990 werd besloten om het pand te ontruimen. Er moest namelijk plaats worden gemaakt voor de nieuwe centrale bibliotheek (die thans om het Calmershuis heen is gebouwd). Maar de krakers waren niet van plan om het pand zonder slag of stoot af te staan. De straat deed hier enkele dagen denken aan een slagveld waarop de ME streed tegen de krakers.
Al sinds 1614 kent Groningen een Universiteit; namelijk de Rijksuniversiteit Groningen. Het is daarmee de op één na oudste nog bestaande Universiteit van Nederland. Het Academiegebouw behelst het hoofdgebouw van de Rijksuniversiteit. Maar waarom heeft juist deze Universiteit ‘Rijks’ in haar naam staan?
Hiervoor gaan wij terug naar het begin van de 19de eeuw, toen Koning Willem I het land bestuurde. Koning Willem I stelde destijds een aantal Universiteiten in als Rijksuniversiteiten. Zij waren openbare Universiteiten en werden bekostigd als zowel bestuurd door de Rijksoverheid. Naast de Universiteit van Groningen werden ook de Universiteiten van Utrecht en Leiden Rijksuniversiteiten (met nog een aantal Universiteiten in Vlaanderen). Maar met de Wet op het wetenschappelijk onderwijs van 1960 werden voortaan alle openbare Universiteiten door het Rijk bekostigd en verviel het onderscheid tussen Rijks- en niet Rijksuniversiteiten. Destijds heeft alleen de Universiteit van Groningen ervoor gekozen om ‘Rijks’ in haar naam te behouden, wat tot op de dag van vandaag de naam siert.
De Harmonie is opgericht als cultuur complex door één van de oudste verenigingen van het noorden. Nadat de gemeente het gebouw bijna had gesloopt is het sinds 1980 in handen van de Rijksuniversiteit Groningen.
Tevoren van het gebouw ziet u een standbeeld van Aletta Jacobs. Zij staat voor velen bekend als de eerste Nederlandse vrouw die werd toegelaten aan een Universiteit. Echter komt deze titel haar niet toe, Anna Maria van Schurman was haar enkele eeuwen voor. Maar niet getreurd, Aletta Jacobs was wel de eerste Nederlandse studente die succesvol een universitaire studie afrondde.
Aan het uiteinde van de Hoge en Lage der A ligt de Noorderhaven. Deze haven is uniek in Nederland omdat het de laatste vrijhaven van het land betreft. Een vrijhaven houdt in dat men schepen vrij kan afmeren zolang er plek is. Onder het mom van ‘opgestaan plaats vergaan’ kan dit frictie geven. Zo kan het voorkomen dat een schip voor onderhoud naar de werf moet en bij terugkomst een ander schip dezelfde plek heeft opgeëist, pech gehad dus!
Hier aangekomen aanschouwt u één van de mooiste plekken van de stad: de Hoge en Lage der A. De Hoge en Lage der A verwijzen naar de namen van de straten die parallel aan het water liggen. De Hoge der A is de straat waar u nu overheen loopt, de Lage der A ligt aan de overzijde. Dit stuk van de gracht vormt met de vele pakhuizen de oudste haven van de stad. Tot 1877 was deze haven voorzien van een open verbinding met de Waddenzee. Dit houdt in dat de getijdenwerking van de zee hier merkbaar was. Het verhaal gaat dat men bij vloed loste aan de Hoge der A (hoog water) en bij eb loste aan de Lage der A (laag water). Hedendaags is het hoogteverschil van de kades echter lastig terug te zien door het gebruik van (zwaar) gemotoriseerd verkeer.
De Der Aa-kerk is het tweede middeleeuwse kerkgebouw van Groningen. Deze kerk begon aan populariteit te winnen toen de stad zich in de 13de eeuw had opgesplitst in twee kernen/wijken. De Oostelijke kern was aanhanger van de toenmalige Sint-Walburgkerk (nu Martinikerk) en was op het bestuur en de landbouw gericht. De andere kern lag rond de Der Aa-kerk en huisvestte voornamelijk vissers en handelaren. De kerk is gedurende al deze jaren verbouwd en uitgebreid. Maar niet zonder slag of stoot: de toren van de Aa-kerk werd tweemaal verwoest! In 1671 stortte hij in na een brand en in 1710 stortte de toren spontaan in. De toren die na deze laatste verwoesting is herbouwd heeft het tot op de dag van vandaag overleeft.
Hier ziet u de kerk gebouwd voor de Lutherse gemeenschap van Groningen. Het Lutheranisme is één van de grotere protestantse stromingen, zij vond voornamelijk aanhang in het huidige Duitsland. In Nederland heerste echter het Calvinisme en daarmee was het Lutheranisme net zoals ieder ander geloof in Nederland niet legaal, maar werd het gedoogd. Lange tijd werd het de Lutheranen verboden om hun geloof openlijk of zelfs in een schuilkerk te beoefenen. Hier kwam verandering in tijdens het Gronings ontzet in 1672. Vele Duitse troepen waren namelijk verantwoordelijk voor de verdediging van de stad en de meesten van hen waren Lutheranen. Uit respect voor deze Duitse troepen besloot het stadsbestuur om een Lutherse kerk toe te staan. Het toelaten van die kerk impliceerde echter ook dat de Lutherse gemeenschap zelf verantwoordelijk werd voor de zorg van de eigen hulpbehoevenden. Het Juffer Margarethagasthuis, entree rechts van de kerk, is hier één van de antwoorden op.
Om dit en andere gasthuizen te betreden moet u de toegangspoort zien te situeren. Gasthuis is het Gronings voor hofje. Gasthuizen zijn door de geschiedenis heen gebouwd voor de opvang van ouderen, armen, zieken of geestelijken. Vandaag de dag hebben de meesten van hen een andere functie gekregen, denk hierbij aan sociale huur- of koopwoningen. Toch zijn er ook een aantal gasthuizen die nog steeds de idealen naleven van hun stichters. Zo kennen deze gasthuizen vaak nog een comité voor toelating tot het betreffende gasthuis.
Het Pelstergasthuis (of Heiligen Geestgasthuis) is het oudste en grootste gasthuis van Groningen, ook is het één van de oudste gasthuizen in Nederland. Al in de 12e eeuw is het gesticht door de Orde van de Heilige Geest Meesters, een middeleeuwse orde ter verzorging van armen, zieken en pelgrims. Hun embleem, een dubbel wit kruis op een zwart ovaal schild, is op meerdere plaatsen te zien. In de 16de eeuw veranderde de functie van het gasthuis en richtte de zorg zich in het vervolg nog uitsluitend op bejaarden. Tot op vandaag de dag heeft het deze functie behouden, er wonen nu zo’n 40 gepensioneerden.
Hier te midden van de C&A en de Zara treft u de markering van één van Gronings eerste stadspoorten: de Herepoort. De Herepoort was één van de belangrijkste toegangspoorten van de stad en was onderdeel van de stadsmuur die Groningen tezamen met de gracht omsloot. De straat die uw huidige straat kruist vormde deze gracht aan de zuidelijke zijde van de stad, zij werd het Zuiderdiep genoemd (diep is het Gronings voor gracht of kanaal). Rond het jaar 1550 werden nieuwe stadspoorten ten zuiden van de stad Groningen gebouwd. Bijhorend werden er ook nieuwe grachten gegraven. Groningen was aan het uitbreiden, het Zuiderdiep was voortaan een binnengracht. (Afbeelding: Groningen, 1575).
Op het plein waar u zich nu bevindt kwam de, in 1550 tot stand gekomen, nieuwe stadsgrens te liggen. Hier werd een nieuwe en daarmee tweede Herepoort gebouwd: de buiten Herepoort. Opvallend is dat bij het trekken van deze nieuwe grens geen stadsmuur maar een aardwal werd opgetrokken. Dit deed men omdat aardwallen beter bestand waren tegen de steeds populairder wordende kanonnen. In de 17de eeuw werd dit beleid van het vervangen van stadsmuren voor aardwallen, tezamen met een nieuwe stadsuitbreiding, ook toegepast op het noordelijke en oostelijke deel van de stad. (Afbeelding: Herepoort en Herebrug met stadswal, 1785).
De Sint-Jozefkathedraal vond haar oorsprong in 1887, het is een kerk voor de Rooms-Katholieke gemeenschap. U ziet dat de kerktoren een zeshoekige vorm heeft en dat iedere zijde is voorzien van een uurwerk. Dit is tamelijk uniek, wanneer u naar de kerktoren kijkt zult u altijd twee klokken zien. Iets wat bij een vierkante toren niet vanzelfsprekend is, alleen vanuit een bepaalde hoek zal dit mogelijk zijn. Echter, wanneer u in de juiste hoek voor de Sint-Jozef kerktoren staat, zult u in staat zijn om drie klokken tegelijkertijd te kunnen zien. Dit fenomeen lieerde men destijds aan de effecten van alcohol, waardoor de toren de bijnaam ‘dronkemanstoren’ heeft verkregen. Tip: ….
Om dit en andere gasthuizen te betreden moet u de toegangspoort zien te situeren. Gasthuis is het Gronings voor hofje. Gasthuizen zijn door de geschiedenis heen gebouwd voor de opvang van ouderen, armen, zieken of geestelijken. Vandaag de dag hebben de meesten van hen een andere functie gekregen, denk hierbij aan sociale huur- of koopwoningen. Toch zijn er ook een aantal gasthuizen die nog steeds de idealen naleven van hun stichters. Zo kennen deze gasthuizen vaak nog een comité voor toelating tot het betreffende gasthuis.
Het Sint Anthonygasthuis is in 1517 opgericht voor de armen en zieken. Het lag destijds aan de rand van de stad en dat was niet zonder reden; hier werden namelijk de pestlijders (mensen die de pest hadden) opgevangen. Daarnaast was het van 1589 tot 1844 in gebruik als dolhuis (gekkenhuis). Hier kwam ook een deel van de inkomsten van het gasthuis vandaan, Groningers kwamen op zondagen tegen betaling naar de dollen kijken.
Het Pepergasthuis kent zijn oorsprong in 1405. Het is gesticht voor Katholieke pelgrims die reisden naar de Martinikerk, in deze tijd zeer populair onder pelgrims, om een relikwie van Johannes de Doper te aanschouwen. Maar na de reductie van Groningen in 1594, waarbij de Spaanse Koning werd afgezet en Groningen zich aansloot bij de (protestantse) Republiek, werd er voor alle Katholieke instellingen waaronder het Pepergasthuis een nieuwe functie gezocht. Het Pepergasthuis werd zo een wooncomplex voor de oudere stadjers. Zij kregen tot hun dood niet alleen huisvesting, maar ook verzorging.
Eind 19de eeuw werd besloten dat de vestingwerken, onder meer de aardwallen ter verdediging van de stad, niet meer van de tijd waren. Zij werden dan ook gesloopt en daarmee kwam er plaats voor nieuwe projecten net buiten de binnenstad. Een van die projecten behelst de Stadsschouwburg (1883). De schouwburg is gebouwd in de Neorenaissancestijl en oogt als een cultuurtempel. De Neorenaissancestijl is een bouwstijl die eind 19de eeuw op kwam zetten. De stijl is een afgeleide van de renaissancebouwkunst en heeft veel Franse en Italiaanse kenmerken.
Dit verhaal begint met de Prinsen van Nassau die het Prinsenhof, het imposante gebouw dat aan deze tuin grenst, sinds eind 16de eeuw gebruikten als plaatselijke residentie. Voor hen is in 1626 de Prinsentuin aangelegd door stadhouder Willem Frederik en zijn vrouw Albertine Agnes. Als ode aan deze oprichters zijn in één van de vijf perken buxushagen aangeplant met de letters W en A (kunt u ze vinden?). Er moet overigens wel bij worden vermeld dat dit niet de tuin uit 1626 is, deze was aan het begin van de vorige eeuw niet meer dan een plein en is in de jaren 1930 in oorspronkelijke staat terug gebracht. De Prinsentuin is een renaissancetuin en volgens kenners één van de mooiste van Nederland.
In het midden van de tuin vindt u de Zonnewijzerpoort (1731) met de bijbehorende zonnewijzer erboven. Als het u lukt om de tijd van de wijzer af te lezen, zult u zien dat deze niet overeenkomt met de huidige tijd. Dat komt omdat ten tijde van de oprichting van deze zonnewijzer nog de oude plaatselijke tijd werd gehanteerd. Pas in 1909 hanteerden alle Nederlandse plaatsen dezelfde tijd, want toen werd bij wet bepaald dat de Amsterdamse tijd voor heel Nederland ging gelden. Nog later werd overgestapt op de Midden Europese tijd, die vandaag de dag nog steeds wordt gehanteerd.
Wanneer u de pittoreske Gardepoort bent gepasseerd ligt daar het Martinikerhof. Het Martinikerkhof was tot 1828 een kerkhof voor de rijke Groningers. Hedendaags straalt het echter de eigenschappen van een klein parkje uit. Aan de overzijde van het Martinikerkhof ziet u de Martinikerk met aan de achterzijde het Provinciehuis gelegen. Dit is niet altijd zo geweest, tot aan het begin van de 17de eeuw lag op de plek waar zich nu het Provinciehuis bevindt een tweede kerk. Deze kerk heette de Sint-Walburgkerk. Het verval van de Sint-Walburgkerk begon in het jaar 1594 toen Maurits van Oranje de stad veroverde op de Spanjaarden. Tijdens die belegering werd door de Spanjaarden de loden dakbedekking gebruikt voor de productie van kogels. De kerk is nooit hersteld en in 1627 werd het laatste restant gesloopt. (Afbeelding: De St. Walburgkerk te Groningen).
Lange tijd dacht men dat de Sint-Walburgkerk de oudste stenen kerk van Groningen was. Recent onderzoek heeft echter uitgewezen dat dit niet het geval is en dat de Martinikerk de oudste stenen kerk van Groningen is. Vanaf het jaar 800 stond op deze plek een houten parochiekerk, de Sint Maartenkerk. Deze kerk was al een keer door een tufstenen gebouw vervangen toen in de eerste helft van de 13e eeuw de bouw van de huidige Martinikerk begon. Door de eeuwen heen is de Martinikerk meerdere malen verbouwd. Dit verklaard ook waarom het achterstuk, ook wel kooromgang genoemd, zo verschilt van de rest van de kerk. Maar juist dit achterstuk herbergt nog een aantal prachtige muur- en gewelfschilderingen. Neem een kijkje en ervaar het zelf!
OPENINGSTIJDEN
In de volksmond wordt deze imposante kerktoren ook wel d’Olle Grieze genoemd. De toren heeft deze bijnaam te danken aan de huidige kleur van het verweerde Bentheimer zandsteen. Zoals zoveel andere kerktorens heeft ook de Martinitoren last gehad van blikseminslagen en is de toren meerdere keren herbouwd. Deze laatste herbouwing was echter niet het gevolg van natuurrampen maar van menselijk handelen. Groningen had in 1577 een belegering van de Spanjaarden doorstaan en onder grote vreugde (en waarschijnlijk grote consumptie van alcohol) werden er vreugdevuren op de Martinitoren ontstoken. Gevolg was een brand die het bovenste houten gedeelte van de toren volledig in as legde. Van de meer dan 100 meter hoge oorspronkelijke toren bleef er een hoogte van 69 meter bewaard. Hierop is enige jaren later de huidige top gebouwd zoals wij die nu kennen. De Martinitoren is echter nooit meer zo hoog geworden als zij is geweest en heeft thans een hoogte van 96,8 meter.
OPENINGSTIJDEN, VVV ticket
Het stadhuis aan de Grote Markt is uw startpunt. In de Tweede Wereldoorlog is de Grote Markt zwaar beschadigd door bombardementen. Dit ziet u vandaag de dag terug aan de noordzijde (V&D) en de oostzijde (Groninger forum) van het plein. Het stadhuis behoort echter tot de gebouwen die de bombardementen hebben overleefd, evenals de zuidzijde van de markt en de Martinikerk. (Afbeelding: Grote Markt 1920. De Paardenkeuring, Otto Eerelman).
Verstopt tussen de nieuwbouw ligt het Goudkantoor. Ook dit gebied is zwaar beschadigd tijdens de Tweede Wereldoorlog. Waar het Goudkantoor vroeger onderdeel was van een huizenblok, staat het er nu toch wat eenzaam bij. De naam van het pand doet al vermoeden naar de vroegere functie; namelijk het keuren van goud (1814-1887). Voor deze periode zat de gemeentelijke ontvanger der belastingen hier gevestigd, die ook verantwoordelijk is voor de bouw van dit pand in het jaar 1635.
Het Calmershuis is één van de oudste stenen huizen van de stad, gebouwd rond 1250. Het dankt zijn naam aan de eerst bekende bewoner van het huis: burgemeester Barolt Calmar. Door de eeuwen heen hebben vele vooraanstaande families het huis bewoond. In 1920 werd het pand verkocht aan uitgeverij Wolters. Nadat de uitgeverij was verhuisd stond het pand enige jaren leeg totdat een krakersbeweging het pand opeiste. Zij hielden het vele jaren in handen tot in 1990 werd besloten om het pand te ontruimen. Er moest namelijk plaats worden gemaakt voor de nieuwe centrale bibliotheek (die thans om het Calmershuis heen is gebouwd). Maar de krakers waren niet van plan om het pand zonder slag of stoot af te staan. De straat deed hier enkele dagen denken aan een slagveld waarop de ME streed tegen de krakers.
Al sinds 1614 kent Groningen een Universiteit; namelijk de Rijksuniversiteit Groningen. Het is daarmee de op één na oudste nog bestaande Universiteit van Nederland. Het Academiegebouw behelst het hoofdgebouw van de Rijksuniversiteit. Maar waarom heeft juist deze Universiteit ‘Rijks’ in haar naam staan?
Hiervoor gaan wij terug naar het begin van de 19de eeuw, toen Koning Willem I het land bestuurde. Koning Willem I stelde destijds een aantal Universiteiten in als Rijksuniversiteiten. Zij waren openbare Universiteiten en werden bekostigd als zowel bestuurd door de Rijksoverheid. Naast de Universiteit van Groningen werden ook de Universiteiten van Utrecht en Leiden Rijksuniversiteiten (met nog een aantal Universiteiten in Vlaanderen). Maar met de Wet op het wetenschappelijk onderwijs van 1960 werden voortaan alle openbare Universiteiten door het Rijk bekostigd en verviel het onderscheid tussen Rijks- en niet Rijksuniversiteiten. Destijds heeft alleen de Universiteit van Groningen ervoor gekozen om ‘Rijks’ in haar naam te behouden, wat tot op de dag van vandaag de naam siert.
De Harmonie is opgericht als cultuur complex door één van de oudste verenigingen van het noorden. Nadat de gemeente het gebouw bijna had gesloopt is het sinds 1980 in handen van de Rijksuniversiteit Groningen.
Tevoren van het gebouw ziet u een standbeeld van Aletta Jacobs. Zij staat voor velen bekend als de eerste Nederlandse vrouw die werd toegelaten aan een Universiteit. Echter komt deze titel haar niet toe, Anna Maria van Schurman was haar enkele eeuwen voor. Maar niet getreurd, Aletta Jacobs was wel de eerste Nederlandse studente die succesvol een universitaire studie afrondde.
Aan het uiteinde van de Hoge en Lage der A ligt de Noorderhaven. Deze haven is uniek in Nederland omdat het de laatste vrijhaven van het land betreft. Een vrijhaven houdt in dat men schepen vrij kan afmeren zolang er plek is. Onder het mom van ‘opgestaan plaats vergaan’ kan dit frictie geven. Zo kan het voorkomen dat een schip voor onderhoud naar de werf moet en bij terugkomst een ander schip dezelfde plek heeft opgeëist, pech gehad dus!
Hier aangekomen aanschouwt u één van de mooiste plekken van de stad: de Hoge en Lage der A. De Hoge en Lage der A verwijzen naar de namen van de straten die parallel aan het water liggen. De Hoge der A is de straat waar u nu overheen loopt, de Lage der A ligt aan de overzijde. Dit stuk van de gracht vormt met de vele pakhuizen de oudste haven van de stad. Tot 1877 was deze haven voorzien van een open verbinding met de Waddenzee. Dit houdt in dat de getijdenwerking van de zee hier merkbaar was. Het verhaal gaat dat men bij vloed loste aan de Hoge der A (hoog water) en bij eb loste aan de Lage der A (laag water). Hedendaags is het hoogteverschil van de kades echter lastig terug te zien door het gebruik van (zwaar) gemotoriseerd verkeer.
De Der Aa-kerk is het tweede middeleeuwse kerkgebouw van Groningen. Deze kerk begon aan populariteit te winnen toen de stad zich in de 13de eeuw had opgesplitst in twee kernen/wijken. De Oostelijke kern was aanhanger van de toenmalige Sint-Walburgkerk (nu Martinikerk) en was op het bestuur en de landbouw gericht. De andere kern lag rond de Der Aa-kerk en huisvestte voornamelijk vissers en handelaren. De kerk is gedurende al deze jaren verbouwd en uitgebreid. Maar niet zonder slag of stoot: de toren van de Aa-kerk werd tweemaal verwoest! In 1671 stortte hij in na een brand en in 1710 stortte de toren spontaan in. De toren die na deze laatste verwoesting is herbouwd heeft het tot op de dag van vandaag overleeft.
Hier ziet u de kerk gebouwd voor de Lutherse gemeenschap van Groningen. Het Lutheranisme is één van de grotere protestantse stromingen, zij vond voornamelijk aanhang in het huidige Duitsland. In Nederland heerste echter het Calvinisme en daarmee was het Lutheranisme net zoals ieder ander geloof in Nederland niet legaal, maar werd het gedoogd. Lange tijd werd het de Lutheranen verboden om hun geloof openlijk of zelfs in een schuilkerk te beoefenen. Hier kwam verandering in tijdens het Gronings ontzet in 1672. Vele Duitse troepen waren namelijk verantwoordelijk voor de verdediging van de stad en de meesten van hen waren Lutheranen. Uit respect voor deze Duitse troepen besloot het stadsbestuur om een Lutherse kerk toe te staan. Het toelaten van die kerk impliceerde echter ook dat de Lutherse gemeenschap zelf verantwoordelijk werd voor de zorg van de eigen hulpbehoevenden. Het Juffer Margarethagasthuis, entree rechts van de kerk, is hier één van de antwoorden op.
Om dit en andere gasthuizen te betreden moet u de toegangspoort zien te situeren. Gasthuis is het Gronings voor hofje. Gasthuizen zijn door de geschiedenis heen gebouwd voor de opvang van ouderen, armen, zieken of geestelijken. Vandaag de dag hebben de meesten van hen een andere functie gekregen, denk hierbij aan sociale huur- of koopwoningen. Toch zijn er ook een aantal gasthuizen die nog steeds de idealen naleven van hun stichters. Zo kennen deze gasthuizen vaak nog een comité voor toelating tot het betreffende gasthuis.
Het Pelstergasthuis (of Heiligen Geestgasthuis) is het oudste en grootste gasthuis van Groningen, ook is het één van de oudste gasthuizen in Nederland. Al in de 12e eeuw is het gesticht door de Orde van de Heilige Geest Meesters, een middeleeuwse orde ter verzorging van armen, zieken en pelgrims. Hun embleem, een dubbel wit kruis op een zwart ovaal schild, is op meerdere plaatsen te zien. In de 16de eeuw veranderde de functie van het gasthuis en richtte de zorg zich in het vervolg nog uitsluitend op bejaarden. Tot op vandaag de dag heeft het deze functie behouden, er wonen nu zo’n 40 gepensioneerden.
Hier te midden van de C&A en de Zara treft u de markering van één van Gronings eerste stadspoorten: de Herepoort. De Herepoort was één van de belangrijkste toegangspoorten van de stad en was onderdeel van de stadsmuur die Groningen tezamen met de gracht omsloot. De straat die uw huidige straat kruist vormde deze gracht aan de zuidelijke zijde van de stad, zij werd het Zuiderdiep genoemd (diep is het Gronings voor gracht of kanaal). Rond het jaar 1550 werden nieuwe stadspoorten ten zuiden van de stad Groningen gebouwd. Bijhorend werden er ook nieuwe grachten gegraven. Groningen was aan het uitbreiden, het Zuiderdiep was voortaan een binnengracht. (Afbeelding: Groningen, 1575).
Op het plein waar u zich nu bevindt kwam de, in 1550 tot stand gekomen, nieuwe stadsgrens te liggen. Hier werd een nieuwe en daarmee tweede Herepoort gebouwd: de buiten Herepoort. Opvallend is dat bij het trekken van deze nieuwe grens geen stadsmuur maar een aardwal werd opgetrokken. Dit deed men omdat aardwallen beter bestand waren tegen de steeds populairder wordende kanonnen. In de 17de eeuw werd dit beleid van het vervangen van stadsmuren voor aardwallen, tezamen met een nieuwe stadsuitbreiding, ook toegepast op het noordelijke en oostelijke deel van de stad. (Afbeelding: Herepoort en Herebrug met stadswal, 1785).
De Sint-Jozefkathedraal vond haar oorsprong in 1887, het is een kerk voor de Rooms-Katholieke gemeenschap. U ziet dat de kerktoren een zeshoekige vorm heeft en dat iedere zijde is voorzien van een uurwerk. Dit is tamelijk uniek, wanneer u naar de kerktoren kijkt zult u altijd twee klokken zien. Iets wat bij een vierkante toren niet vanzelfsprekend is, alleen vanuit een bepaalde hoek zal dit mogelijk zijn. Echter, wanneer u in de juiste hoek voor de Sint-Jozef kerktoren staat, zult u in staat zijn om drie klokken tegelijkertijd te kunnen zien. Dit fenomeen lieerde men destijds aan de effecten van alcohol, waardoor de toren de bijnaam ‘dronkemanstoren’ heeft verkregen. Tip: ….
Om dit en andere gasthuizen te betreden moet u de toegangspoort zien te situeren. Gasthuis is het Gronings voor hofje. Gasthuizen zijn door de geschiedenis heen gebouwd voor de opvang van ouderen, armen, zieken of geestelijken. Vandaag de dag hebben de meesten van hen een andere functie gekregen, denk hierbij aan sociale huur- of koopwoningen. Toch zijn er ook een aantal gasthuizen die nog steeds de idealen naleven van hun stichters. Zo kennen deze gasthuizen vaak nog een comité voor toelating tot het betreffende gasthuis.
Het Sint Anthonygasthuis is in 1517 opgericht voor de armen en zieken. Het lag destijds aan de rand van de stad en dat was niet zonder reden; hier werden namelijk de pestlijders (mensen die de pest hadden) opgevangen. Daarnaast was het van 1589 tot 1844 in gebruik als dolhuis (gekkenhuis). Hier kwam ook een deel van de inkomsten van het gasthuis vandaan, Groningers kwamen op zondagen tegen betaling naar de dollen kijken.
Het Pepergasthuis kent zijn oorsprong in 1405. Het is gesticht voor Katholieke pelgrims die reisden naar de Martinikerk, in deze tijd zeer populair onder pelgrims, om een relikwie van Johannes de Doper te aanschouwen. Maar na de reductie van Groningen in 1594, waarbij de Spaanse Koning werd afgezet en Groningen zich aansloot bij de (protestantse) Republiek, werd er voor alle Katholieke instellingen waaronder het Pepergasthuis een nieuwe functie gezocht. Het Pepergasthuis werd zo een wooncomplex voor de oudere stadjers. Zij kregen tot hun dood niet alleen huisvesting, maar ook verzorging.
Eind 19de eeuw werd besloten dat de vestingwerken, onder meer de aardwallen ter verdediging van de stad, niet meer van de tijd waren. Zij werden dan ook gesloopt en daarmee kwam er plaats voor nieuwe projecten net buiten de binnenstad. Een van die projecten behelst de Stadsschouwburg (1883). De schouwburg is gebouwd in de Neorenaissancestijl en oogt als een cultuurtempel. De Neorenaissancestijl is een bouwstijl die eind 19de eeuw op kwam zetten. De stijl is een afgeleide van de renaissancebouwkunst en heeft veel Franse en Italiaanse kenmerken.
Dit verhaal begint met de Prinsen van Nassau die het Prinsenhof, het imposante gebouw dat aan deze tuin grenst, sinds eind 16de eeuw gebruikten als plaatselijke residentie. Voor hen is in 1626 de Prinsentuin aangelegd door stadhouder Willem Frederik en zijn vrouw Albertine Agnes. Als ode aan deze oprichters zijn in één van de vijf perken buxushagen aangeplant met de letters W en A (kunt u ze vinden?). Er moet overigens wel bij worden vermeld dat dit niet de tuin uit 1626 is, deze was aan het begin van de vorige eeuw niet meer dan een plein en is in de jaren 1930 in oorspronkelijke staat terug gebracht. De Prinsentuin is een renaissancetuin en volgens kenners één van de mooiste van Nederland.
In het midden van de tuin vindt u de Zonnewijzerpoort (1731) met de bijbehorende zonnewijzer erboven. Als het u lukt om de tijd van de wijzer af te lezen, zult u zien dat deze niet overeenkomt met de huidige tijd. Dat komt omdat ten tijde van de oprichting van deze zonnewijzer nog de oude plaatselijke tijd werd gehanteerd. Pas in 1909 hanteerden alle Nederlandse plaatsen dezelfde tijd, want toen werd bij wet bepaald dat de Amsterdamse tijd voor heel Nederland ging gelden. Nog later werd overgestapt op de Midden Europese tijd, die vandaag de dag nog steeds wordt gehanteerd.
Wanneer u de pittoreske Gardepoort bent gepasseerd ligt daar het Martinikerhof. Het Martinikerkhof was tot 1828 een kerkhof voor de rijke Groningers. Hedendaags straalt het echter de eigenschappen van een klein parkje uit. Aan de overzijde van het Martinikerkhof ziet u de Martinikerk met aan de achterzijde het Provinciehuis gelegen. Dit is niet altijd zo geweest, tot aan het begin van de 17de eeuw lag op de plek waar zich nu het Provinciehuis bevindt een tweede kerk. Deze kerk heette de Sint-Walburgkerk. Het verval van de Sint-Walburgkerk begon in het jaar 1594 toen Maurits van Oranje de stad veroverde op de Spanjaarden. Tijdens die belegering werd door de Spanjaarden de loden dakbedekking gebruikt voor de productie van kogels. De kerk is nooit hersteld en in 1627 werd het laatste restant gesloopt. (Afbeelding: De St. Walburgkerk te Groningen).
Lange tijd dacht men dat de Sint-Walburgkerk de oudste stenen kerk van Groningen was. Recent onderzoek heeft echter uitgewezen dat dit niet het geval is en dat de Martinikerk de oudste stenen kerk van Groningen is. Vanaf het jaar 800 stond op deze plek een houten parochiekerk, de Sint Maartenkerk. Deze kerk was al een keer door een tufstenen gebouw vervangen toen in de eerste helft van de 13e eeuw de bouw van de huidige Martinikerk begon. Door de eeuwen heen is de Martinikerk meerdere malen verbouwd. Dit verklaard ook waarom het achterstuk, ook wel kooromgang genoemd, zo verschilt van de rest van de kerk. Maar juist dit achterstuk herbergt nog een aantal prachtige muur- en gewelfschilderingen. Neem een kijkje en ervaar het zelf!
OPENINGSTIJDEN
In de volksmond wordt deze imposante kerktoren ook wel d’Olle Grieze genoemd. De toren heeft deze bijnaam te danken aan de huidige kleur van het verweerde Bentheimer zandsteen. Zoals zoveel andere kerktorens heeft ook de Martinitoren last gehad van blikseminslagen en is de toren meerdere keren herbouwd. Deze laatste herbouwing was echter niet het gevolg van natuurrampen maar van menselijk handelen. Groningen had in 1577 een belegering van de Spanjaarden doorstaan en onder grote vreugde (en waarschijnlijk grote consumptie van alcohol) werden er vreugdevuren op de Martinitoren ontstoken. Gevolg was een brand die het bovenste houten gedeelte van de toren volledig in as legde. Van de meer dan 100 meter hoge oorspronkelijke toren bleef er een hoogte van 69 meter bewaard. Hierop is enige jaren later de huidige top gebouwd zoals wij die nu kennen. De Martinitoren is echter nooit meer zo hoog geworden als zij is geweest en heeft thans een hoogte van 96,8 meter.
OPENINGSTIJDEN, VVV ticket