Hiervoor gaan wij terug naar het begin van de 19de eeuw, toen Koning Willem I het land bestuurde. Koning Willem I stelde destijds een aantal Universiteiten in als Rijksuniversiteiten. Zij waren openbare Universiteiten en werden bekostigd als zowel bestuurd door de Rijksoverheid. Naast de Universiteit van Groningen werden ook de Universiteiten van Utrecht en Leiden Rijksuniversiteiten (met nog een aantal Universiteiten in Vlaanderen). Maar met de Wet op het wetenschappelijk onderwijs van 1960 werden voortaan alle openbare Universiteiten door het Rijk bekostigd en verviel het onderscheid tussen Rijks- en niet Rijksuniversiteiten. Destijds heeft alleen de Universiteit van Groningen ervoor gekozen om ‘Rijks’ in haar naam te behouden, wat tot op de dag van vandaag de naam siert.
Tevoren van het gebouw ziet u een standbeeld van Aletta Jacobs. Zij staat voor velen bekend als de eerste Nederlandse vrouw die werd toegelaten aan een Universiteit. Echter komt deze titel haar niet toe, Anna Maria van Schurman was haar enkele eeuwen voor. Maar niet getreurd, Aletta Jacobs was wel de eerste Nederlandse studente die succesvol een universitaire studie afrondde.
Het Pelstergasthuis (of Heiligen Geestgasthuis) is het oudste en grootste gasthuis van Groningen, ook is het één van de oudste gasthuizen in Nederland. Al in de 12e eeuw is het gesticht door de Orde van de Heilige Geest Meesters, een middeleeuwse orde ter verzorging van armen, zieken en pelgrims. Hun embleem, een dubbel wit kruis op een zwart ovaal schild, is op meerdere plaatsen te zien. In de 16de eeuw veranderde de functie van het gasthuis en richtte de zorg zich in het vervolg nog uitsluitend op bejaarden. Tot op vandaag de dag heeft het deze functie behouden, er wonen nu zo’n 40 gepensioneerden.
Het Sint Anthonygasthuis is in 1517 opgericht voor de armen en zieken. Het lag destijds aan de rand van de stad en dat was niet zonder reden; hier werden namelijk de pestlijders (mensen die de pest hadden) opgevangen. Daarnaast was het van 1589 tot 1844 in gebruik als dolhuis (gekkenhuis). Hier kwam ook een deel van de inkomsten van het gasthuis vandaan, Groningers kwamen op zondagen tegen betaling naar de dollen kijken.
In het midden van de tuin vindt u de Zonnewijzerpoort (1731) met de bijbehorende zonnewijzer erboven. Als het u lukt om de tijd van de wijzer af te lezen, zult u zien dat deze niet overeenkomt met de huidige tijd. Dat komt omdat ten tijde van de oprichting van deze zonnewijzer nog de oude plaatselijke tijd werd gehanteerd. Pas in 1909 hanteerden alle Nederlandse plaatsen dezelfde tijd, want toen werd bij wet bepaald dat de Amsterdamse tijd voor heel Nederland ging gelden. Nog later werd overgestapt op de Midden Europese tijd, die vandaag de dag nog steeds wordt gehanteerd.
OPENINGSTIJDEN
OPENINGSTIJDEN, VVV ticket
Maar tijden veranderen, het Reitdiep wordt hedendaags niet tot nauwelijks meer gebruikt door de commerciële scheepvaart omdat er betere alternatieven zijn. Dit resulteerde in een beweging die zich de afgelopen 20 jaar heeft ingezet voor het ongedaan maken van de schade die het rechttrekken van zowel het Reitdiep (benedenloop-) als de Hunze (bovenloop van het beekje) heeft aangericht. Het geschikt maken van water voor scheepvaart heeft, naast het verwijderen van meanders, als gevolg dat water wordt verdiept en stromingen worden geneutraliseerd. Daarnaast was vrijwel het gehele stroomgebied van het Reitdiep en de Hunze bewerkt tot landbouwgrond. Dit soort veranderingen brengt verregaande gevolgen voor de natuur, een afname van de diversiteit onder flora en fauna was onvermijdelijk. Maar in 20 jaar tijd is er al veel bereikt met betrekking tot het herstel van het stroomgebied van het Reitdiep en de Hunze. Meanders zijn teruggebracht in originele staat en vele hectares landbouwgrond zijn aangewezen als natuurgebied. Flora en fauna die de Nederlanders waren vergeten zijn terug; zoals verscheidene orchideeën, zeldzame vogels (nu een unicum binnen West Europa) en zelfs bevers!
Street ViewNog voordat men collectieve dijken bouwde, voor de bescherming van het land tegen hoogwater, was het in een grotere mate ieder voor zich. Er werden terpen (hoger gelegen land) aangelegd waarop één of meerdere huizen, zo ook gehele dorpen, werden gebouwd. In het Gronings wordt een terp ‘wierde’ genoemd. U zult spoedig het dorp Dorkwerd betreden dat ook zo’n wierdedorp is (let dus op het hoogteverschil!). Tot slot kenmerkt dit landschap zich doordat er zeer weinig ruilverkaveling (het ruilen en samenvoegen van percelen door de boeren) heeft plaatsgevonden, wat thans resulteert in veelal kronkelende wegen en beekjes. (Afbeelding 1: Middag-Humsterland tussen 800 en 1200 na Chr.. U bevindt zich nabij Dorkwerd)
1
U zult zien dat de stijl van de kerktoren aanzienlijk verschilt van het kerkgebouw, hoe en waarom gaat u in dit stuk worden verteld. De geschiedenis van de kerk te Dorkwerd begint al voor de huidige constructie uit 1648. Een kerk uit circa 13de eeuw stond op deze plek maar moest in de 17de eeuw vervangen worden wegens bouwvalligheid. Deze nieuwe kerk had lange tijd geen klok, totdat er in 1749 een dakruiter met nieuwe klok geplaatst werd. Een dakruiter is een torentje op de nok van een gebouw (zie afbeelding dakruiter). Maar al binnen 27 jaar werd de dakruiter verwijderd, wederom wegens bouwvalligheid. De klok werd nu verplaatst naar een van de korte zijdes van de kerk en hing voortaan buiten (zie afbeelding X). Ook deze constructie had geen lang bestaan en in de winter van 1824 werd al schaatsend over ijs de klokkenstoel van een naburig dorp ‘gegleden’, de oude klok werd verkocht. Na 39 jaar wordt met deze klokkenstoel, die tot dan toe een losse constructie naast de kerk was (zie afbeelding Y), de huidige kerktoren gebouwd.
Street View
5
.
LET OP!
Als u de wandeling hier wilt beëindigen moet u, wanneer u uitkomt op de Winsumerweg, linksaf slaan en deze weg vervolgen. Dit doet u totdat u aan uw linkerzijde een bushalte ziet, bijbehorende bussen brengen u terug naar de stad Groningen.
Maar wat doet een poldermolen dan? Een poldermolen is een gemaal dat het water binnen een polder omhoog pompt en loost in buiten de polder gelegen rivieren. Deze rivieren vervoeren het water vervolgens natuurlijk af naar de zee. De eerste poldermolens maakten gebruik van een waterrad (zie afbeelding X), later werd gebruik gemaakt van een vijzel/waterschroef (zie afbeelding Y) om het water naar boven te pompen. De molen Koningslaagte werkt met zo’n vijzel, tot in 1960 was zij zelfs het hoofdgemaal van deze polder. Thans is er een elektrisch hoofdgemaal, de Koningslaagte assisteert deze nu (zij is dus nog wel in bedrijf!).
Street ViewAFBEELDING TOEVOEGEN WOLDDIJK
Street ViewU staat hier aan een water genaamd het Nieuwe Gat. Tegenwoordig is het niet veel meer dan een slootje maar in het begin van de 14de eeuw vervulde het Nieuwe Gat een belangrijke afwater functie. De lager gelegen Centrale Woldstreek had zichzelf al beschermd van water van buitenaf (doormiddel van een dijk), maar water van binnen het gebied vormde nog altijd een gevaar voor overstromingen. Het was dus noodzaak om dit water uit de Centrale Woldstreek te voeren. Het Nieuwe Gat werd gegraven en vormde een verbinding tussen alle slootjes binnen de Centrale Woldstreek en de rivier de Hunze. Daar waar het Nieuwe Gat uitmondde in de Hunze was een spuisluis die alleen open kon wanneer het water in de Hunze lager was dan dat van het Nieuwe Gat (anders zou dit systeem een averechts effect hebben). Nadat het water terecht was gekomen in de Hunze volgde het een natuurlijk verloop naar de zee. Later zijn spuisluizen veelal vervangen door poldermolens, zoals de molen van Koningslaagte, omdat dat systeem krachtiger- en niet afhankelijk van de waterstanden is.
Street ViewDe Wilhelmina molen is een voormalig korenmolen, hier werd koren (graan) vermaalt tot meel. De Wilhelmina heeft nogal veel tegenslag gekend, stormen zijn hoofdverantwoordelijke geweest voor het verval van de molen. De kosten voor herstel waren in 1978 uiteindelijk dermate hoog dat de gemeente Groningen genoodzaakt was de molen te kopen, mocht de Wilhelmina blijven voortbestaan. Sindsdien wordt de molen onderhouden door een vrijwillig molenechtpaar. De Wilhelmina is met haar 40 meter (inclusief wieken) één van de hoogste molens binnen de provincie.
Street View OpeningstijdenHiervoor gaan wij terug naar het begin van de 19de eeuw, toen Koning Willem I het land bestuurde. Koning Willem I stelde destijds een aantal Universiteiten in als Rijksuniversiteiten. Zij waren openbare Universiteiten en werden bekostigd als zowel bestuurd door de Rijksoverheid. Naast de Universiteit van Groningen werden ook de Universiteiten van Utrecht en Leiden Rijksuniversiteiten (met nog een aantal Universiteiten in Vlaanderen). Maar met de Wet op het wetenschappelijk onderwijs van 1960 werden voortaan alle openbare Universiteiten door het Rijk bekostigd en verviel het onderscheid tussen Rijks- en niet Rijksuniversiteiten. Destijds heeft alleen de Universiteit van Groningen ervoor gekozen om ‘Rijks’ in haar naam te behouden, wat tot op de dag van vandaag de naam siert.
Tevoren van het gebouw ziet u een standbeeld van Aletta Jacobs. Zij staat voor velen bekend als de eerste Nederlandse vrouw die werd toegelaten aan een Universiteit. Echter komt deze titel haar niet toe, Anna Maria van Schurman was haar enkele eeuwen voor. Maar niet getreurd, Aletta Jacobs was wel de eerste Nederlandse studente die succesvol een universitaire studie afrondde.
Het Pelstergasthuis (of Heiligen Geestgasthuis) is het oudste en grootste gasthuis van Groningen, ook is het één van de oudste gasthuizen in Nederland. Al in de 12e eeuw is het gesticht door de Orde van de Heilige Geest Meesters, een middeleeuwse orde ter verzorging van armen, zieken en pelgrims. Hun embleem, een dubbel wit kruis op een zwart ovaal schild, is op meerdere plaatsen te zien. In de 16de eeuw veranderde de functie van het gasthuis en richtte de zorg zich in het vervolg nog uitsluitend op bejaarden. Tot op vandaag de dag heeft het deze functie behouden, er wonen nu zo’n 40 gepensioneerden.
Het Sint Anthonygasthuis is in 1517 opgericht voor de armen en zieken. Het lag destijds aan de rand van de stad en dat was niet zonder reden; hier werden namelijk de pestlijders (mensen die de pest hadden) opgevangen. Daarnaast was het van 1589 tot 1844 in gebruik als dolhuis (gekkenhuis). Hier kwam ook een deel van de inkomsten van het gasthuis vandaan, Groningers kwamen op zondagen tegen betaling naar de dollen kijken.
In het midden van de tuin vindt u de Zonnewijzerpoort (1731) met de bijbehorende zonnewijzer erboven. Als het u lukt om de tijd van de wijzer af te lezen, zult u zien dat deze niet overeenkomt met de huidige tijd. Dat komt omdat ten tijde van de oprichting van deze zonnewijzer nog de oude plaatselijke tijd werd gehanteerd. Pas in 1909 hanteerden alle Nederlandse plaatsen dezelfde tijd, want toen werd bij wet bepaald dat de Amsterdamse tijd voor heel Nederland ging gelden. Nog later werd overgestapt op de Midden Europese tijd, die vandaag de dag nog steeds wordt gehanteerd.
OPENINGSTIJDEN
OPENINGSTIJDEN, VVV ticket
Hiervoor gaan wij terug naar het begin van de 19de eeuw, toen Koning Willem I het land bestuurde. Koning Willem I stelde destijds een aantal Universiteiten in als Rijksuniversiteiten. Zij waren openbare Universiteiten en werden bekostigd als zowel bestuurd door de Rijksoverheid. Naast de Universiteit van Groningen werden ook de Universiteiten van Utrecht en Leiden Rijksuniversiteiten (met nog een aantal Universiteiten in Vlaanderen). Maar met de Wet op het wetenschappelijk onderwijs van 1960 werden voortaan alle openbare Universiteiten door het Rijk bekostigd en verviel het onderscheid tussen Rijks- en niet Rijksuniversiteiten. Destijds heeft alleen de Universiteit van Groningen ervoor gekozen om ‘Rijks’ in haar naam te behouden, wat tot op de dag van vandaag de naam siert.
Tevoren van het gebouw ziet u een standbeeld van Aletta Jacobs. Zij staat voor velen bekend als de eerste Nederlandse vrouw die werd toegelaten aan een Universiteit. Echter komt deze titel haar niet toe, Anna Maria van Schurman was haar enkele eeuwen voor. Maar niet getreurd, Aletta Jacobs was wel de eerste Nederlandse studente die succesvol een universitaire studie afrondde.
Het Pelstergasthuis (of Heiligen Geestgasthuis) is het oudste en grootste gasthuis van Groningen, ook is het één van de oudste gasthuizen in Nederland. Al in de 12e eeuw is het gesticht door de Orde van de Heilige Geest Meesters, een middeleeuwse orde ter verzorging van armen, zieken en pelgrims. Hun embleem, een dubbel wit kruis op een zwart ovaal schild, is op meerdere plaatsen te zien. In de 16de eeuw veranderde de functie van het gasthuis en richtte de zorg zich in het vervolg nog uitsluitend op bejaarden. Tot op vandaag de dag heeft het deze functie behouden, er wonen nu zo’n 40 gepensioneerden.
Het Sint Anthonygasthuis is in 1517 opgericht voor de armen en zieken. Het lag destijds aan de rand van de stad en dat was niet zonder reden; hier werden namelijk de pestlijders (mensen die de pest hadden) opgevangen. Daarnaast was het van 1589 tot 1844 in gebruik als dolhuis (gekkenhuis). Hier kwam ook een deel van de inkomsten van het gasthuis vandaan, Groningers kwamen op zondagen tegen betaling naar de dollen kijken.
In het midden van de tuin vindt u de Zonnewijzerpoort (1731) met de bijbehorende zonnewijzer erboven. Als het u lukt om de tijd van de wijzer af te lezen, zult u zien dat deze niet overeenkomt met de huidige tijd. Dat komt omdat ten tijde van de oprichting van deze zonnewijzer nog de oude plaatselijke tijd werd gehanteerd. Pas in 1909 hanteerden alle Nederlandse plaatsen dezelfde tijd, want toen werd bij wet bepaald dat de Amsterdamse tijd voor heel Nederland ging gelden. Nog later werd overgestapt op de Midden Europese tijd, die vandaag de dag nog steeds wordt gehanteerd.
OPENINGSTIJDEN
OPENINGSTIJDEN, VVV ticket
Maar tijden veranderen, het Reitdiep wordt hedendaags niet tot nauwelijks meer gebruikt door de commerciële scheepvaart omdat er betere alternatieven zijn. Dit resulteerde in een beweging die zich de afgelopen 20 jaar heeft ingezet voor het ongedaan maken van de schade die het rechttrekken van zowel het Reitdiep (benedenloop-) als de Hunze (bovenloop van het beekje) heeft aangericht. Het geschikt maken van water voor scheepvaart heeft, naast het verwijderen van meanders, als gevolg dat water wordt verdiept en stromingen worden geneutraliseerd. Daarnaast was vrijwel het gehele stroomgebied van het Reitdiep en de Hunze bewerkt tot landbouwgrond. Dit soort veranderingen brengt verregaande gevolgen voor de natuur, een afname van de diversiteit onder flora en fauna was onvermijdelijk. Maar in 20 jaar tijd is er al veel bereikt met betrekking tot het herstel van het stroomgebied van het Reitdiep en de Hunze. Meanders zijn teruggebracht in originele staat en vele hectares landbouwgrond zijn aangewezen als natuurgebied. Flora en fauna die de Nederlanders waren vergeten zijn terug; zoals verscheidene orchideeën, zeldzame vogels (die nu een unicum binnen West Europa zijn) en zelfs bevers!
Street ViewNog voordat men collectieve dijken bouwde, voor de bescherming van het land tegen hoogwater, was het in een grotere mate ieder voor zich. Er werden terpen (hoger gelegen land) aangelegd waarop één of meerdere huizen, zo ook gehele dorpen, werden gebouwd. In het Gronings wordt een terp ‘wierde’ genoemd. U zult spoedig het dorp Dorkwerd betreden dat ook zo’n wierdedorp is (let dus op het hoogteverschil!). Wat het landschap verder zo uniek maakt is dat er zeer weinig ruilverkaveling (het ruilen en samenvoegen van percelen door de boeren) heeft plaatsgevonden, wat thans resulteert in veelal kronkelende wegen en beekjes. (Afbeelding 1: Middag-Humsterland tussen 800 en 1200 na Chr.. U bevindt zich nabij Dorkwerd)
1
U zult zien dat de stijl van de kerktoren aanzienlijk verschilt van het kerkgebouw, hoe en waarom gaat u in dit stuk verteld worden. De geschiedenis van de kerk te Dorkwerd begint al voor de huidige constructie uit 1648. Een kerk uit circa 13de eeuw stond op deze plek maar moest in de 17de eeuw vervangen worden wegens bouwvalligheid. Tot 1749 heeft deze nieuwe kerk geen klok en toren, maar in datzelfde jaar wordt er een dakruiter met nieuwe klok geplaatst. Een dakruiter is een torentje op de nok van een gebouw (zie afbeelding dakruiter). Maar al binnen 27 jaar werd de dakruiter verwijderd, wederom wegens bouwvalligheid. De klok werd nu verplaatst naar een van de korte zijdes van de kerk en hing voortaan buiten (zie afbeelding X). Ook deze constructie had geen lang bestaan en in de winter van 1824 werd over ijs de klokkenstoel van een naburig dorp ‘gegleden’, de oude klok werd verkocht. Na 39 jaar wordt met deze klokkenstoel, die tot dan toe een losse constructie naast de kerk was (zie afbeelding Y), de huidige kerktoren gebouwd.
Street View.
LET OP!
Als u de wandeling hier wilt beëindigen moet u, wanneer u uitkomt op de Winsumerweg, linksaf slaan en deze weg vervolgen. Dit doet u totdat u aan uw linkerzijde een bushalte ziet, bijbehorende bussen brengen u terug naar de stad Groningen.
Maar wat doet een poldermolen dan? Een poldermolen is een gemaal dat het water binnen een polder omhoog pompt en loost in buiten de polder gelegen rivieren. Deze rivieren vervoeren het water vervolgens natuurlijk af naar de zee. De eerste poldermolens maakten gebruik van een waterrad (zie afbeelding X), later werd gebruik gemaakt van een vijzel/waterschroef (zie afbeelding Y) om het water naar boven te pompen. De molen Koningslaagte werkt met zo’n vijzel, tot in 1960 was het zelfs het hoofdgemaal van deze polder. Thans is er een elektrisch hoofdgemaal, de Koningslaagte assisteert deze nu (zij is dus nog wel in bedrijf!).
Street ViewAFBEELDING TOEVOEGEN WOLDDIJK
Street ViewU staat hier aan een water genaamd het Nieuwe Gat. Tegenwoordig is het niet veel meer dan een slootje maar in het begin van de 14de eeuw vervulde het Nieuwe Gat een belangrijke afwater functie. De lager gelegen Centrale Woldstreek had zichzelf al beschermd van water van buitenaf (doormiddel van een dijk), maar water van binnen het gebied vormde nog altijd een gevaar voor overstromingen. Het was dus noodzaak om dit water uit de Centrale Woldstreek af te voeren. Het Nieuwe Gat werd gegraven en vormde een verbinding tussen alle slootjes binnen de Centrale Woldstreek en de rivier de Hunze. Daar waar het Nieuwe Gat uitmondde in de Hunze was een spuisluis die alleen open kon wanneer het water in de Hunze lager was dan dat van het Nieuwe Gat (anders zou dit systeem een averechts effect hebben). Nadat het water terecht was gekomen in de Hunze volgde het een natuurlijk verloop naar de zee. Later zijn spuisluizen veelal vervangen door poldermolens, zoals de molen van Koningslaagte, omdat dat systeem krachtiger en niet afhankelijk is van de waterstanden.
Street View